Dorota Orłowska

Rola środowiska rodzinnego w dokonywaniu wyborów
edukacyjno-zawodowych

(na przykładzie uczniów Zespołu Szkół im. Bolesława Prusa w Pułtusku)

Wstęp

Dynamicznie rozwijająca się rzeczywistość XXI wieku oraz wymagania współczesnego rynku pracy stawiają przed młodym człowiekiem, mającym dokonać wyboru swojej przyszłej drogi rozwoju zawodowego trudne wyzwania. Nowoczesne technologie w postaci coraz to doskonalszych sprzętów elektronicznych, rozwój Internetu, rywalizacja i prześciganie się ludzi w posiadaniu nowinek technologicznych, przyczynia się w dużej mierze do zmiany obyczajowości i funkcjonowania rodzin polskich, co nie pozostaje bez wpływu na decyzje, dotyczące wyborów edukacyjno-zawodowych młodego pokolenia. Obserwując otoczenie najbliższe, będące otoczeniem niewielkiego miasta, liczącego niespełna dwadzieścia tysięcy mieszkańców, można stwierdzić, że nie ominęły go ani wzrastające oczekiwania mieszkańców co do posiadania jak najlepszych samochodów, super telefonów, komputerów, czy jak najszybszego Internetu. Współczesny, ten małomiasteczkowy młody człowiek też chce to wszystko mieć. Ale czy chce to osiągnąć ciężko pracując, jak zapewne jego rodzice, chcąc zapewnić swojej rodzinie pełne zaspokojenie potrzeb, które w mojej ocenie wzrosły znacząco w ostatnich latach ?

Obawiam się, że zaabsorbowany podążaniem za dorównaniem rówieśnikom, nie zdaje sobie jeszcze sprawy, jak ważne jest zastanawianie się nad trafnym wyborem zawodu, który nie tylko zaspokoiłby jego wygórowane potrzeby, ale również sprawiałby satysfakcję i zadowolenie z jego wykonywania. Co najgorsze, jestem także przekonana, że rodzice większości tych młodych ludzi są tak zajęci zarabianiem pieniędzy, pracując często na dwóch etatach, że nie mają czasu należycie zajmować się swoimi dziećmi w różnych sferach. Zarówno tych opiekuńczych jak i wychowawczych. Dlatego też sądzę, że kwestia wyboru zawodu jest marginalnie traktowana w rodzinach i to niekoniecznie z powodu niechęci rozmawiania na ten temat, ale głównie z braku czasu oraz niskiej świadomości znaczenia, jaki może mieć w obecnym czasie, poziom wymagań szkoły ponadpodstawowej wobec ucznia. Co w równym stopniu dotyczy nauki w szkole ogólnokształcącej, jak i szkole zawodowej na poziomie technikum, czy szkoły branżowej.

Niniejsza praca dotyczy uczniów szkoły zawodowej, czyli szkoły której właściwy wybór, w odróżnieniu od szkoły ogólnokształcącej jest bardzo ważny, bowiem wiąże się z podjęciem kształcenia mocno ukierunkowanego na naukę konkretnego zawodu. Nietrafny wybór, a zdarzają się one ostatnio dość często, skutkują stratą nierzadko całego roku szkolnego i koniecznością rozpoczęcia kształcenia zupełnie innego zawodu od początku.

Od kilku lat coraz częściej porusza się kwestię właściwie prowadzonego doradztwa edukacyjno-zawodowego w szkole, ale to środowisko rodzinne jest miejscem gdzie wykuwają się pierwsze opinie młodego człowieka na świat i rządzące w nim prawa. To właśnie poprzez obserwację swego najbliższego otoczenia klarują się pomysły młodego człowieka na jego przyszłe życie. Wówczas powinno się pojawiać się myślenie, czy to jak żyje moja rodzina podoba mi się i czy ja też tak chciałbym żyć jak moi rodzice i w taki sam sposób zarabiać na swoje utrzymanie, czy też zapragnę wszystko zmienić. Szkoła nie jest drugim domem i nigdy nie będzie. Szkoła nie zastąpi dziecku rodziców, którzy są pierwszymi i najważniejszymi przewodnikami i doradcami. Stąd też znaczenie środowiska rodzinnego w wyborze zawodu jest bardzo ważne i warto podkreślać jego znaczenie. Właśnie w tej kwestii już od najniższych etapów edukacyjnych, rodzice powinni zwracać uwagę na pomoc własnemu dziecku w poznaniu siebie, aby mogło w przyszłości odczuwać pełną satysfakcję z wykonywanego, a wcześniej uczonego zawodu. Wybrany zawód powinien stanowić nie tylko wystarczające źródło utrzymania , ale i zwyczajnie sprawiać radość i samozadowolenie.

W pierwszym rozdziale podjęto kwestię znaczenia doradztwa edukacyjno – zawodowego, poprzez pryzmat istoty samego doradztwa w ujęciu teoretycznym, w świetle badań naukowców zajmujących się doradztwem zawodowym. Następnie opisano jaką rolę ma spełniać efektywne doradztwo edukacyjno – zawodowe w kontekście przepisów prawa oświatowego i stale zmieniającej się rzeczywistości. W kolejnej części pierwszego rozdziału przedstawiono ogólnie rodzaje czynników wpływających na dokonywanie wyborów edukacyjno-zawodowych, w tym głównie na etapie szkoły gimnazjalnej. Zwrócono tu uwagę na psychologiczny aspekt dokonywania wyborów edukacyjno – zawodowych i dostosowania się do wymogów otaczającego nas świata oraz na osoby, które odgrywać mogą dużą rolę w tym obszarze życia człowieka.

W drugim rozdziale nakreślono podstawy teoretyczne, dotyczące postaw rodzicielskich, a także problemy dotyczące wpływu rodziny na rozwój młodego człowieka, stojącego u progu podjęcia ważnych życiowych decyzji. Przedstawiono także podstawowe funkcje rodziny, w aspekcie prawidłowego rozwoju dziecka i zależności dotyczących dalszego jego funkcjonowania w otaczającej go rzeczywistości.

W rozdziale trzecim zawarto opis przedmiotu badań, w tym uzasadnienie celowości przeprowadzonych badań. W kolejnej części tego rozdziału przedstawiono opis problemów badawczych, które stanowi rola środowiska rodzinnego w procesie dokonywania przez gimnazjalistów wyborów szkoły ponadgimnazjalnej. Następnie przytoczono metody, techniki oraz narzędzie badawcze zastosowane w niniejszej pracy. Stanowi ją: sondaż diagnostyczny, ankieta i jako narzędzie badawcze: kwestionariusz ankiety. W tym rozdziale znajduje się również opis terenu i organizacja badań oraz charakterystyka próby badawczej. Terenem badań był Zespół Szkół im. B. Prusa w Pułtusku, badanymi: uczniowie klas pierwszych technikum i branżowej szkoły pierwszego stopnia oraz ich rodzice.

Rozdział czwarty zawiera analizy odpowiedzi na postawione w kwestionariuszu ankiety pytania badawcze, które miały dać obraz sytuacji, związanej z rolą środowiska rodzinnego na podejmowanie decyzji o wyborze zawodu, kierunku kształcenia, a więc i szkoły przez uczniów znajdujących się w momencie przeprowadzania badań w klasach pierwszych technikum i branżowej szkoły pierwszego stopnia. Odpowiedzi szukano na rodzaj modelu wychowawczego funkcjonowania rodzin badanych uczniów oraz postawy ich rodziców, wpływu rodziców na wybory edukacyjno-zawodowe podjęte przez badanych uczniów, wpływu rówieśników na wybory edukacyjno-zawodowe podjęte przez badanych uczniów. Istotne dla podejmowanej problematyki była również rola doradztwa edukacyjno-zawodowego realizowanego w szkole gimnazjalnej oraz współpraca rodziców z doradcą zawodowym.

Zdaję sobie sprawę, iż niniejsze rozważania z pewnością nie wyczerpują w pełni tematu pracy, jednakże przyczyniają się do uzyskania odpowiedzi na zadane w pracy pytania badawcze. Rola środowiska rodzinnego we wszystkich aspektach dotyczących rozwoju człowieka i ukształtowania go do właściwego pełnienia określonych ról w społeczeństwie jest bardzo ważna, ale w przypadku dokonywania wyborów edukacyjno-zawodowych nieoceniona. Bowiem wybór zawodu, od którego zależy przyszłość człowieka może stać się gwarantem, osiągnięcia zadowalającego go poziomu życia, poczucia szczęścia i satysfakcji, a być może także spełnienia marzeń.

Rozdział I

Problematyka doradztwa edukacyjno-zawodowego w kontekście wyborów edukacyjno-zawodowych na etapie szkoły ponadgimnazjalnej

1.1. Doradztwo edukacyjno – zawodowe: rozważania terminologiczne

Doradztwo zawodowe to termin ściśle związany z poradnictwem zawodowym, które według wielu znawców tego obszaru działalności człowieka, określa się jako szereg działań, podejmowanych przez specjalistów zajmujących się poradnictwem zawodowym, dotyczących udzielania pomocy osobom uczącym się, osobom poszukującym pracy. Według K. Lelińskiej poradnictwo zawodowe, ściśle wiąże się ze wsparciem zarówno ucznia, jak i osoby dorosłej w planowaniu, tworzeniu i rozwoju kariery zawodowej, która ma przynieść człowiekowi pełną satysfakcję i sukces zawodowy. T. Nowacki natomiast określa doradztwo zawodowe jako system rozwijany w okresie, podczas którego wykonywanie jednego zawodu w ciągu całego życia staje się niezbyt pewne, przy jednoczesnym istnieniu licznych grup osób bezrobotnych (za Nowacki,2004,s.184, Leksykon pedagogiki pracy, Radom w L.Korczak,s.119).[1] Już w roku 2000 w założeniach strategicznych Rady Lizbońskiej, podkreślane było znaczenie poradnictwa zawodowego, mającego pomóc w poprawie efektywności kształcenia i doskonalenia zawodowego, celem zachowania równowagi na rynku pracy we współczesnym świecie. Założenia Rady Lizbońskiej w kontekście misji poradnictwa zawodowego, zakładały między innymi wdrożenie ucznia do kierowania swoją karierą, a nie tylko pomagania mu w podejmowaniu decyzji zawodowych, czy dokonywania wyboru szkoły.

Już w 1909 Frank Persons stworzył ciekawą koncepcję podejmowania decyzji w kontekście kształtowania kariery zawodowej i mądrego wyboru zawodu. Stanowi ona o trafnym rozpoznaniu relacji pomiędzy jasną świadomością siebie, swoich zdolności, możliwości, zainteresowań, ambicji, środków, ograniczeń i ich przyczyn a wiedzą o wymaganiach i warunkach osiągnięcia sukcesu, mocnych i słabych stronach, wynagrodzeniu, szansach i perspektywach na różnych ścieżkach kariery zawodowej[2].

B. Bielak w swoim poradniku dla nauczycieli, dyrektorów szkół, doradców zawodowych, podkreśla również znaczenie poznawania siebie w kontekście: „Kim jestem i kim chcę być?” w tak ważnym aspekcie, jakim jest samopoznanie i umiejscowienie siebie w życiu społecznym na odpowiednim stanowisku pracy, w określonym obszarze gospodarczym lub politycznym[3].

Niestety z wielu badań prowadzonych przez studentów Wyższej Szkoły Pedagogicznej ZNP w Warszawie oraz oficjalnych raportów Ministerstwa Polityki i Spraw Socjalnych wynika, że w ostatnich latach coraz częściej występuje brak zgodności wyuczonego zawodu z aktualnymi potrzebami rynku pracy, a także zwiększanie liczby bezrobotnych absolwentów liceów ogólnokształcących, przy jednoczesnej bierności młodych ludzi w poszukiwaniu pracy[4]. Wszystko to potwierdza konieczność postrzegania poradnictwa zawodowego jako dobro publiczne, na którym powinno zależeć nie tylko obywatelowi, ale głównie państwu. Dzięki takiemu podejściu, wszyscy uczniowie oraz absolwenci wszystkich typów szkół zyskają możliwość pomocy w poszukiwaniu odpowiedzi na wyżej zadane pytanie; „Kim jestem i kim chcę być?”, z uwzględnieniem jednakże potrzeb współczesnego rynku pracy[5].

1.2. Rola doradztwa edukacyjno-zawodowego na etapie szkoły ponadgimnazjalnej

Dokonujące się obecnie zmiany w gospodarce, kulturze, życiu społecznym, przejawiające się w przechodzeniu współczesnego świata od cywilizacji przemysłowej do informatycznej, stawiają przed szkołą i edukacją coraz to nowsze wyzwania. W obszarze tak ważnym, jak doradztwo edukacyjno-zawodowe, przybierają one nawet formę konieczności. Wsparcie młodego człowieka, szczególnie przed jego wejściem na niełatwy obecnie rynek pracy, stało się bardzo ważnym zadanie szkoły. Przemiany, które dokonały się obecnie w rodzaju pracy ludzkiej i karier zawodowych, związane między innymi ze sposobami komunikowania się, opieraniu się pracy na kooperacji, płynności godzin pracy, zwiększaniu się odsetka ludzi pracujących na niepełny i to stały etat w jednej i tej samej firmie od lat, wymusiły również zmianę podejścia wobec realizacji doradztwa edukacyjno-zawodowego w szkole[6].

Szkoła, dźwigając ciężar minimalizowania skutków globalizacji, w obszarze tak ważnym, jak doradztwo edukacyjno-zawodowe powinna zadbać o wyposażenie uczniów w wiedzę i umiejętności, pozwalające przyszłemu pracownikowi właściwie poruszać się na współczesnym rynku pracy.

Efektywne doradztwo edukacyjno-zawodowe ma zapobiegać nieprzemyślanym decyzjom, podejmowanym dość często przez młodych ludzi, które to decyzje mogą wpływać na rozwój ich dalszej edukacji, a także przebieg kariery zawodowej. Niewłaściwe wybory dotyczące kształcenia w określonym typie szkoły, skutkują nie tylko stratami osobistymi, polegającymi na wydłużeniu nauki, kosztami ponoszonymi przez rodziców, a związanymi z dojazdami do szkoły, czy też zakupem materiałów edukacyjnych, frustracją młodego człowieka, poczuciem zagubienia, ale również stratami gospodarczymi. Dlatego też minister edukacji narodowej, dostrzegając problem chybionych wyborów edukacyjno-zawodowych i braków pracowników w wielu gałęziach przemysłu, (w prawdzie znowu połowicznie, z uwagi na bardzo małą liczbę godzin przeznaczoną na doradztwo zawodowe) wychodząc temu zjawisku naprzeciw, określił w drodze ustawy[7] i rozporządzenia[8] ilość, zakres oraz sposób realizacji doradztwa edukacyjno-zawodowego w polskiej szkole, na każdym etapie edukacyjnym. Każda szkoła w najważniejszym dokumencie szkolnym, jakim jest statut szkoły ma określić organizację wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego oraz na każdy rok szkolny napisać i przyjąć do realizacji program działań związanych z wdrażaniem systemu doradztwa zawodowego w szkole. Program ten obejmuje swoim zasięgiem nie tylko uczniów, ale również nauczycieli i rodziców, określając między innymi szereg działań, mających wpłynąć na poszerzenie wiedzy na tematy związane z wyborem zawodu, poznawaniem zasobów własnych, ale także zakłada współpracę z instytucjami zajmującymi się doradztwem zawodowym, zakładami pracy, pracodawcami itp. Poznanie bowiem środowiska pracy odgrywać powinno znaczącą rolę w wyborze zawodu, a w przypadku ucznia szkoły ponadgimnazjalnej, który już tego wyboru dokonał, utwierdzenie się w przekonaniu o jego trafności.

Niezwykle ważnym aspektem doradztwa edukacyjno-zawodowego jest uświadomienie uczniowi, jako przyszłemu pracownikowi znaczenia potrzeby ustawicznego uczenia się, dokształcania, doskonalenia się adekwatnie do następujących nieprzerwanie zmian w otoczeniu, spowodowanych coraz to nowszymi technologiami wytwarzania produktu i usług oraz coraz bardziej nowoczesnym charakterem pracy i jej organizacją[9].

Formy orientacji zawodowej według Z. Wiatrowskiego, zakładają pewne podziały podejmowanych działań w obszarze związanym z doradztwem zawodowym, które są związane przede wszystkim z wiekiem odbiorców znajdujących się na określonym etapie rozwoju ontogenetycznego. Doradztwo edukacyjno-zawodowe na etapie szkoły ponadgimnazjalnej wg Wiatrowskiego to orientacja i poradnictwo zawodowe, bowiem dotyczy ono działań prowadzonych wśród młodzieży, która już dokonała już wyboru zawodu[10].

1.3. Czynniki wpływające na dokonywanie wyborów edukacyjno-zawodowych przez młodzież

W moim przekonaniu, najbardziej istotną rolę w wyborze przyszłej drogi zawodowej jest rzetelna ocena samego siebie. W swej pracy G. Sołtysińska[11] przytacza wnioski amerykańskiego psychologa Johna I. Hollanda, który podczas prowadzonych przez wiele lat obserwacji ludzi i ich funkcjonowania w różnych środowiskach pracy, stwierdził jak ważne są psychologiczne uwarunkowania działania człowieka. Określił on sześć typów osobowości, które determinują wybór konkretnego zawodu, biorąc pod uwagę: cechy osobowości, uznawane wartości, umiejętności, sytuacje pożądane w pracy i takie jakich należy unikać według danej osoby oraz charakterystykę określonego środowiska pracy.

W kontekście czynników wpływających na dokonywanie wyborów edukacyjno-zawodowych A. Kargulowa[12] zwraca uwagę na kolejny aspekt psychologiczny. Wyróżnione przez psychologów typy ludzi tzw. wewnątrzsterowni i zewnątrzsterowni zupełnie inaczej będą podchodzić do kwestii wyborów i doradzania im. Wewnątrzsterowni uważają, że o ich działaniu, a więc i wyborach, mniej lub bardziej racjonalnych decydują oni sami. Natomiast zewnątrzsterowni są przekonani o wpływie sił zewnętrznych na każdy aspekt ich życia, niezależnie od nich samych. Wobec tego siła wpływu kogokolwiek na podjęcie jakichkolwiek decyzji uczniów, może zależeć w tym wypadku od środowiska rodzinnego lub doradcy w takim samym stopniu, jak pozostawać na nią bez wpływu.

A. Kargulowa zauważa także, że pomimo wielu zmian, które zaszły w obecnej rzeczywistości, młodzież wiejska ma czterokrotnie mniejsze szanse dostępu do oświaty i awansu poprzez wykształcenie, niż młodzież miejska[13].

Ponadto uważam, że bardzo ważnym aspektem decydującym o dokonywaniu wyborów edukacyjno-zawodowych jest usytuowanie geograficzne miejscowości, w której mieszka człowiek. Niezależnie od tego czy jest to wieś czy miasto, istotne są inne czynniki, związane z między innymi uprzemysłowieniem danego obszaru, rodzajem tegoż uprzemysłowienia, walorami turystycznymi, sąsiedztwem itp.

Poza uwarunkowaniami osobowościowymi jednostki, które można uznać za czynniki wewnętrzne, zapewne znaczącą rolę odgrywają również te związane ze zmianami otaczającej młodego człowieka świata zewnętrznego. Przypuszczać można na podstawie badań przeprowadzonych przez A. Żarczyńską -Dobiesz oraz B. Chomątowską na temat pokolenia paradoksów, czyli tej grupy młodych ludzi, która będzie niebawem wchodzić na rynek pracy, a którą charakteryzuje cyfrowe myślenie i pozostawanie niemalże stale w świecie wirtualnym, że będą oni wybierać zawody, które z tym światem się wiążą[14].

Przy dokonywaniu wyborów edukacyjno-zawodowych, dużą rolę odgrywają również te związane ze światem zewnętrznym, czyli rodzina, rówieśnicy.

Rozdział II

Środowisko rodzinne w kontekście podejmowania wyborów edukacyjno-zawodowych

2.1. Znaczenie rodziny w życiu i wychowaniu dziecka

Z obserwacji otaczającej rzeczywistości i przeżyć własnych, mogę stwierdzić, że wybory edukacyjno- zawodowe to proces długotrwały. Zaczyna się już od bardzo wczesnych lat życia młodego człowieka. Dzieje się to dzięki staraniom i zabiegom najbliższego otoczenia, które dostarcza odpowiednich według niego bodźców do rozwoju. Są to zabawki, gry, książki. Kto z dorosłych nie pamięta zabaw w sklep, bank, lekarza, szkołę itp. Już wówczas najczęściej rodzice i najbliższa rodzina obserwując dziecko wyrokują: Jaś to na pewno zostanie architektem, gdyż najwięcej czasu spędza bawiąc się klockami, a Ania na pewno będzie modelką , bo lubi się przebierać i podkradać mamie kosmetyki. Zdarza się wielokrotnie, że karierę zawodową swojego dziecka rodzice przewidzieli i zaplanowali już zanim, samo dziecko wyraziło na ten temat swoje zdanie. Badania między innym przeprowadzone przez B. Bielaka potwierdzają, iż to rodzina i najbliższe otoczenie wpływają na dokonywanie wyborów edukacyjno-zawodowych. Niestety nie jest to wynikiem tylko i wyłącznie autorytetu, jakim powinna cieszyć się rodzina, ale raczej możliwość przyzwolenia podejmowania decyzji przez rodziców i zyskanie tym samym możliwości, obarczenia ich odpowiedzialnością za ewentualne porażki lub niepełną satysfakcję z powziętych wyborów.

2.2. Postawy rodzicielskie i ich znaczenie w procesie wychowania

Chcąc cokolwiek powiedzieć o postawach rodzicielskich, warto byłoby zastanowić się nad kwestią współczesnej rodziny polskiej, która w świetle badań przedstawionych przez G.Firlit-Fesnak[15], w ostatnich dziesięcioleciach przeżywa szereg przemian. Są one związane między innymi z rozwojem możliwości edukacyjnych kobiet i ich aktywizacji zawodowej, konfliktu płci w relacjach rodzinnych, wynikających ze zmiany podziału ról, spowodowanych zmianą świadomości kobiet w pojmowaniu swoich obowiązków domowych, które niekoniecznie spoczywać mają tylko na ich barkach. Znaczące są również w przypadku rodzin, czynniki takie jak, zmniejszenie się ich trwałości, wzrost urodzeń pozamałżeńskich, zmniejszenie dzietności rodzin, częstsze przypadki rodzin zrekonstruowanych, czy niepełnych. Istotne jest także dążenie jednostek do upowszechnianego ostatnio indywidualizmu, prowadzącego do stawiania swoich własnych aspiracji i potrzeb na pierwszym miejscu. Badacze zajmujący się współczesną rodziną, zwracają uwagę również na narastające sprzeczności pomiędzy istniejącą rodziną, pracą, miłością, a swobodą w realizacji indywidualnych zamierzeń. Transformacja ustrojowa w wyniku, której nastąpiła komercjalizacja usług, w tym wielu usług medycznych, urynkowienie kosztów utrzymania, pojawienie się zjawiska bezrobocia, a co za tym idzie pogłębienie nierówności społecznej, nie pozostała bez wpływu na rodzinę polską. Borykanie się przez wiele rodzin z trudnościami ekonomicznymi, również nie sprzyja procesom wychowawczym, w tym zachowania spójności postaw rodzicielskich wobec dzieci oraz poświęcania należytej uwagi wszystkim członkom rodziny[16].

Opierając się na choćby potocznej obserwacji, można stwierdzić, że nie wszyscy rodzice mają do swych dzieci jednakowe podejście i nie zawsze stosunek rodziców do dziecka jest korzystny dla jego rozwoju. W niektórych wypadkach jest to nadopiekuńczość, w innych skrajna wręcz obojętność. W obydwu przypadkach konsekwencje odziaływań wynikających z postaw rodziców, skutkują innym jego traktowaniem i sugerują odmienne następstwa. Można więc stwierdzić, że postawy rodzicielskie mogą być właściwe, , tj. stwarzające odpowiednie warunki prawidłowego rozwoju dziecka, i niewłaściwe, , wpływające ujemnie na kształtowanie się jego osobowości rodziców na dziecko. Ciekawe porównanie odmienności postaw, przedstawia M. Ziemska[17], posługując się przykładem dwóch różnych społeczeństwach melanezyjskich: Arapeszów i Mundugumorów. Pierwsi starają się stworzyć możliwie najlepsze warunki rozwojowe. Są one dla nich dobrem samym w sobie, a wychowanie dzieci jest głównym celem życia. Wszyscy dorośli kochają wszystkie dzieci i zaspokajają ich życzenia. Związek dzieci z rodzicami jest ściślejszy niż z resztą dorosłych. Rodzice traktują dzieci z miłością i pobłażaniem. Napotykają one niewiele ograniczeń i nie podlegają dyscyplinie. a nie dlatego, że staną się w przyszłości ludźmi dorosłymi. Rodzice nie spieszą się też ze zmuszaniem dzieci do podejmowania obowiązków dorosłych. Kochane i chronione, nie mają powodów do uważania otaczającego je świata za nieprzychylny. Arapeszowie od dzieciństwa wzrastają w poczuciu, że żyją w świecie zaludnionym kochającymi rodzicami, toteż kiedy sami stają się dorosłymi i rodzicami. Zupełnie inaczej kształtuje się stosunek rodziców do dzieci w społeczeństwie Mundugumorów, u których sama perspektywa narodzin dziecka wywołuje przestrach. Nowonarodzone dziecko uważane jest za utrapienie, co z góry nastawia rodziców wrogo do niego. Mundugumorowie nie darzą dzieci zbytnią miłością i często je karzą. W społeczeństwie tym występuje wrogi stosunek między matką i córką, ojcem i synem oraz między rodzeństwem. Dzieci, wzrastając w takiej atmosferze, mają stałe poczucie zagrożenia. Objawy ciepła czy uczucia uważane są za oznaki słabości, które mogą być wykorzystane przez innych. Stosunek do dzieci jest brutalny, rzekomo w celu uodpornienia ich na przyszłe ciosy ze strony bliźnich i otoczenia. W ten sposób utrwala się w dzieciach predyspozycja do przeżywania świata jako siły obcej i wrogiej.[18]

Są to przykłady pokazujące, jak silny jest wpływ środowiska rodzinnego i różnych postaw rodzicielskich na rozwój dzieci, a potem osób dorosłych.

Znacząca jest również rola rodziców w zaspokajaniu psychicznych potrzeb dziecka, a w przypadku dokonywania przez niego wyborów, będą to potrzeby współżycia społecznego i osobiste, związane z formowaniem się własnego ja i własnych potrzeb i pragnień. Jedną z podstawowych potrzeb dziecka jest także potrzeba życzliwości, ciepła i miłości. Zaspokojenie tej potrzeby stymulować będzie osiągnięcia rozwojowe dziecka[19].

W kontekście rozwoju społecznego istotne jest również dawanie dziecku tego, czego rzeczywiście w tej chwili potrzebuje i nieograniczaniu jego swobody, niehamowaniu przejawów jego samodzielności, aby mogło się w przyszłości stać tym, kim stać się może[20].

Rodzice zaspokajający potrzebę samourzeczywistnienia nie krytykują wysiłków dziecka, nie poniżają go i nie naginają siłą do idealnego wzoru, jaki sobie wymarzyli, nie licząc się z indywidualnymi uzdolnieniami i możliwościami syna czy córki. Zaspokajanie potrzeby szacunku prowadzi do wytworzenia u dziecka poczucia własnej wartości, wiary we własne siły, pewności siebie, poczucia, że jest się pożytecznym i potrzebnym na świecie.

Ostatnią z potrzeb dziecka, którą należy wymienić w tym krótkim i szkicowym przeglądzie i która znajduje zaspokojenie we wzrastaniu w pełnej rodzinie, jest potrzeba wzoru. Przejawia się ona najdobitniej w okresie, gdy dziecko naśladuje czynności i zachowanie osób z bliskiego otoczenia. Ale potrzeba wzoru nie mija, gdy naśladownictwo, typowe dla wczesnego okresu rozwojowego, traci na sile. Ta potrzeba daje o sobie znać nie mniej wyraźnie również w okresie dojrzewania.

Pierwszych wzorów osobowych dostarczają dziecku rodzice. Dla rozwoju jego osobowości potrzebna jest zarówno możliwość identyfikowania się, utożsamiania z jednym z rodziców, jak i odróżniania się od drugiego. Dzieci kilkuletnie wyraźnie manifestują zarówno potrzebę samo urzeczywistnienia, jak i wzoru: „jak będę duży, to będę silny jak tatuś”, „jak urosnę, to będę ciągle prała jak mamusia”. Wyobrażenia dzieci o rodzicach są na miarę ich możliwości w danym okresie rozwoju, ale rodzice nie są tworem wyobraźni, ich zachowanie jest realne i ich obecność wpływa na kształtowanie się osobowości dziecka i jego zachowania w dzieciństwie, a także na formowanie się tych wzorów zachowania, jakie wyniesie z sobą w przyszłość. Rodzice są głównymi reprezentantami świata dorosłych, świata społeczności ludzkiej, i dopiero stopniowo, nie tracąc z nimi kontaktu, dziecko wchodzi w coraz szersze kręgi społeczne. Rodzice są nie tylko rodzicami, ale i „wzorami” dla swych dzieci. Dla rozwoju osobowości dziecka są potrzebni oboje, a nie przede wszystkim matka, jak to za potocznym mniemaniem zwykliśmy przyjmować.[21]

Trudno jest określić czym to jest tak właściwie postawa rodzicielska. W literaturze przedmiotu niełatwo odszukać jej definicji. Spotkać można ogólne definicje postaw. Za najbardziej rozpowszechnioną w psychologii przyjmuje się definicję postawy jako tendencji do zachowania się w specyficzny sposób wobec jakiejś osoby, sytuacji czy problemu, czyli, ogólniej mówiąc, jakiegoś przedmiotu, na który jest skierowana.[22] Możemy więc wstępnie określić, że postawa rodzicielska – macierzyńska czy ojcowska – jest tendencją do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka.

Na postawę składają się trzy twory – myślowy, uczuciowy i działania. Składnik myślowy może być wyrażony słownie w formie poglądu na przedmiot postawy; w zakresie naszych rozważań – w formie poglądu na dziecko, np. „to taki rozumny, miły chłopiec” lub „on jest taki okropnie nieznośny”. Składnik działania przejawia się w czynnym zachowaniu wobec przedmiotu postawy, na przykład gdy matka tuli dziecko lub je karci. Składnik uczuciowy znajduje wyraz zarówno w wypowiedziach, jak i w zachowaniu przez swoisty rodzaj ekspresji, która im towarzyszy.[23]

Na nieprawidłowe postawy według Marii Ziemskiej składają się:

unikająca-opiekunowie nie przejawiają zainteresowania wobec dziecka. Nie dbają o jego dobro, zaspakajanie jego potrzeb, nie akceptują jego praw. Rodzice przejawiający taką postawę unikają kontaktu z dzieckiem (ograniczają go do minimum);
odrzucająca-opiekunowie nie tolerują dziecka. Kontakt z nim przepełniony jest wrogością i niechęcią. Czasem może się zdarzyć, iż rodzic manifestuje swoją niechęć w stosunku do dziecka poprzez tyranizowanie go, łącznie ze znęcaniem się nad nim. Jest to jednak już wykroczenie, patologia;
nadmiernie chroniąca- rodzice, aż do przesady boją się o swoje dziecko. Starają się go wyręczać ze wszystkich czynności, aby ustrzec je przed niebezpieczeństwami. Paniczny strach przed otoczeniem dziecka paraliżuje opiekunów. Starają się oni w każdy możliwy sposób chronić dziecko przed niebezpieczeństwami, jakie, na co dzień niesie życie;
nadmiernie wymagająca- rodzice całą swoja uwagę skupiają na swoim dziecku. Starają się mu stawiać wysokie wymagania, którym nie zawsze potrafi sprostać młoda osoba. Często takie zachowanie opiera się o brak spełnienia własnych planów i ambicji życiowych, lub o pragnienie zrobienia z dziecka wzoru do naśladowania. Często przyczyna tkwi w braku akceptowania własnego dziecka wraz z jego wadami i zaletami;

Za prawidłowe postawy Maria Ziemska uważa:

współdziałanie- zależy od wieku, młody wiek dziecka sprawia, iż to jego rodzice są odpowiedzialni za tworzenie atmosfery współdziałania. To oni pokazują dziecku wzory zachowania się wśród grupy osób, zdrowej współpracy z nimi. Czas i nabywanie doświadczenia wraz z wiekiem sprzyjają umiejętności współdziałania. Podopieczny coraz częściej sam wychodzi z propozycją współpracy z innymi osobami;
akceptacja- opiera się ona na tolerowaniu dziecka takim jakie jest. Nie chodzi tu jednak o całkowite zaprzestanie w pomaganiu podopiecznemu w niwelowaniu jego przywar. W odpowiednim wychowaniu powinno się dążyć do pracowania nad wadami, (które każdy z nas posiada), w taki sposób by w dorosłym życiu podopieczny cechował się jak najmniejszą ich ilością. Opiekunowie potrafią znaleźć i rozróżnić wady dziecka. Kochający rodzice, potrafią również na nie spojrzeć z krytyką. Mimo to kochają je i dostrzegają każde nawet najmniejsze pozytywne działania dziecka, za co nie szczędzą mu pochwał. Jeśli jednak dziecko postąpi negatywnie, zawsze otrzymuje karę, która jest jakby sygnałem dla wychowanka, iż takie postępowanie nie podoba się jego opiekunom.
rozumna swoboda- jest to bardzo ważne pojęcie w tym zagadnieniu. Chodzi tu o to, iż opiekunowie widząc rozwój dziecka w umiejętności współpracy z innymi dają mu coraz większy "kredyt zaufania". "Dają mu wolna rękę" w tego typu działaniu. Dziecko dorastając nabiera nowych umiejętności, staje się bardziej samodzielne, wszystkiego jest ciekawe, "poznaje świat całym sobą", uczestnicząc w życiu grupy osób, wśród których przebywa, na co dzień. Rodzice "kierując" dzieckiem powinni robić to z bardzo dużym wyczuciem. Muszą wiedzieć, w którym momencie ograniczyć swobodę dziecka, by nie popadło w tarapaty. Nie mogą jednak dziecku ani za bardzo pobłażać, by nie usamodzielniło się przedwcześnie (i nie zraziło się do dorosłości i idącej za nią samodzielności), ani za bardzo je ograniczać;
uznanie praw dziecka- ponieważ dziecko jest pełnoprawnym człowiekiem rodzice powinni o tym wiedzieć i to szanować. Tak jak każdy dorosły młoda osoba również ma własne potrzeby, pragnienia, poturbuje prywatności. Jeżeli tego nie otrzyma, jest to równoznaczne z nie respektowaniem praw dziecka, które dziś są nawet odgórnie określone przez "Konwencję Praw Dziecka".[24]

2.3. Charakterystyka okresu rozwojowego dziecka będącego na etapie podejmowania decyzji wyboru drogi edukacyjno-zawodowej

Obecnie kolejne przemiany w systemie szkolnictwa w Polsce spowodowały, że dwie grupy młodych ludzi w roku szkolnym 2019-2020, będą stawały przed faktem wyboru szkoły ponadpodstawowej i ponadgimnazjalnej. W roku szkolnym 2018-2019 byli to tylko uczniowie trzeciej klasy gimnazjum. Wszystkie te roczniki jednak łączy jedno, bardzo trudny okres, którego dylematem jest podjęcie ważnej decyzji i to w takim w okresie życia, który jest określany jako najbardziej skomplikowany etap rozwoju człowieka. Szereg zachodzących wówczas istotnych przemian na poziomie zarówno fizycznym, jak i psychicznym sprawia, że młody człowiek przeżywający okres, tzw. adolescencji ma problem z określeniem swojej szeroko rozumianej tożsamości i potrzeb. To właśnie w wieku szesnastu lat, zaczynają się krystalizować kompetencje emocjonalne i borykanie z rozbudzoną seksualnością, spowodowane intensywnymi przemianami fizjologicznymi organizmu. Rozpoczyna się budowanie systemu własnych wartości. Pojawiają się często problemy wynikające z braku akceptacji siebie, zbyt dużego obciążenia wzrastającymi nieustannie obowiązkami i wymaganiami edukacyjnymi. Nie bez znaczenia oczywiście dla będącego w okresie dużych przemian nastolatka pozostaje sytuacja rodzinna. Jeżeli jest to rodzina wspierająca umiejętnie, z miłością, rozwagą i zrozumieniem, jest wówczas szansa na bezbolesne przejście tego etapu. Gorzej jeśli zdarzy się, że sam młody człowiek burzliwie stara się określić swą tożsamość i nawet rodzina nie jest w stanie mu pomóc. Jeszcze gorzej jest wtedy, kiedy dojrzewający ku dorosłości człowiek, pozostaje pozostawiony sam sobie. Szuka wtedy akceptacji najczęściej nie tam gdzie mógłby znaleźć potrzebne wsparcie oraz pomoc i zamiast myśleć o swoim rozwoju, popada w kłopoty zawiązane z uzależnieniami. Rozwijanie poczucia własnej autonomii w okresie adolescencji, niestety nieczęsto idzie w parze z rozsądkiem i umiarem. Dlatego też niezwykle ważna jest w tym czasie rola najbliższego otoczenia, które pomagałoby torować drogę w poszukiwaniu siebie i budowaniu właściwych relacji społecznych nastolatka z otaczającym światem. Okres adolescencji to także okres, w którym intensywnie rozwija się osobowość człowieka, ujawniając jego skłonności, predyspozycje, możliwości i upodobania. To czas krystalizowania się własnych sądów i myśli, poczucia niezależności, budowania podłoża ku podejmowaniu samodzielnych decyzji.

Niestety obecne czasy, długotrwałego czasu pokoju i stabilności rynkowej, nie wpłynęły zbytnio na procesy kształtujące w gimnazjalistach umiejętności podejmowania racjonalnych decyzji. Współczesny szesnastolatek zapytany o to, jakie są jego plany związane z karierą zawodową, rzadko potrafi odpowiedzieć na to pytanie. Trudno mu wyobrazić sobie tak odległą przyszłość, a jest to przecież tak ważne, bo wiąże się z wyborem konkretnej szkoły[25]. Obecnie w Polsce, tak naprawdę nie ma przechowalni dla niezdecydowanych. Chybiona decyzja wiąże się z określonymi konsekwencjami, którymi najczęściej są niepowodzenia edukacyjne, spowodowane zniechęceniem do nauki tego, co okazało się kompletnym „niewypałem”, co z kolei skutkować może stratą roku i koniecznością podjęcia kolejnej decyzji.

Problemy współczesnego rynku pracy, a raczej jego specyfika, wymagająca elastyczności postaw, wymusza też na młodym człowieku zbudowanie rzetelnej wiedzy o sobie samym. Stąd też konieczność uruchomienia wszelkich możliwych działań, które umożliwiłyby młodemu człowiekowi podejmowanie najlepszych dla niego decyzji związanych z jego rozwojem.

Rozdział III

Metodologia badań własnych

3.1. Przedmiot i cel badań

Badanie otaczającej rzeczywistości wtedy ma tylko sens, jeżeli przynieść ma ono wymierne korzyści. M. Łobodzki podkreśla[26], iż potrzebę badań pedagogicznych uzasadniać ma aktualność problemu, którego rozwiązanie przyczyni się do usprawnienia pracy dydaktycznej i wychowawczej z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi.

Ważnym etapem procesu tworzenia metodologicznych założeń badań własnych jest sformułowanie przedmiotu i celu badań.

Przedmiotem badań zrealizowanych na potrzeby niniejszej pracy są warunki wychowawcze panujące w rodzinach badanych uczniów ze szczególnym uwzględnieniem ich wpływu na wybór przez młodych ludzi dalszego kierunku kształcenia.

Celem poznawczym pracy jest pokazanie wpływu środowiska rodzinnego na dokonywanie przez gimnazjalistów wyborów edukacyjno-zawodowych.

Jego wyniki mogą pomóc w lepszym planowaniu pracy doradcy zawodowego w szkole i dostosowaniu programu wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego do potrzeb uczniów i rynku pracy.

Istotne znaczenie w podejmowaniu działalności badawczej, ma również za M. Łobockim[27], pozytywna motywacja zajmowania się określonym obszarem.

Wybór podjętej przeze mnie problematyki jest w pełni uzasadniony, ponieważ zbyt często zdarzają się wśród uczniów, szczególnie branżowej szkoły, ale i uczniów technikum, chybione wybory zawodu. Co występuje także wśród uczniów nie tylko badanej szkoły.

W związku z powyższym warto było podjąć kwestię dotyczącą roli środowiska rodzinnego w dokonywaniu przez gimnazjalistów wyborów edukacyjno-zawodowych, przypuszczając, że nie odgrywa ona już tak znaczącej roli jak niegdyś i jak wydawałoby się powinna odgrywać. Stąd też postanowiono dociec, jak przedstawia się sytuacja uczniów klas pierwszych Zespołu Szkół im. B. Prusa w Pułtusku.

3.2. Problemy badawcze

Przedstawiony przez T. Pilcha[28] aforyzm, który mówi o tym, że nie ma nauki bez wyraźnie postawionego pytania, stanowiącego jeden z zasadniczych kroków badawczych. Pytanie to określa obszar objęty zainteresowaniem badacza i stanowi, tzw. problem badawczy. W niniejszej pracy stawiane jest pytanie dotyczące związku pomiędzy cechami zjawiska, którą w naszym przypadku jest rodzina, a rodzajem zależności między zjawiskami w kwestii dotyczącej rodzaju wpływu środowiska rodzinnego na dokonywanie wyborów przez dzieci szkoły ponadgimnazjalnej. Pytanie, które stanowi problem główny brzmi:

Jaką rolę pełni środowisko rodzinne w procesie dokonywaniu przez gimnazjalistów wyborów szkoły ponadgimnazjalnej? Ma ono charakter dopełnienia[29], ponieważ nie można na nie odpowiedzieć jednoznacznie „tak” lub „nie”. Wobec tego, wymaga jeszcze uszczegółowienia w postaci pytań, określających następujące problemy szczegółowe:

1. Jaki jest model wychowawczego funkcjonowania rodzin badanych uczniów?

2. Czy i w jaki sposób rodzice badanych uczniów wywarli wpływ na podjęte przez nich wybory szkoły ponadgimnazjalnej?

3. Czy i jaką rolę w procesie wyborów edukacyjnych badanych uczniów odegrali ich rówieśnicy?

4. Czy i jaką rolę w procesie wyboru szkoły ponadgimnazjalnej odegrało doradztwo edukacyjno-zawodowe realizowane w szkole gimnazjalnej?

5. Czy w obszarze dokonywania wyborów edukacyjnych uczniów miała miejsce współpraca rodziców z doradcą zawodowym i na czym ona polegała?

Zadane w powyższy sposób pytania umożliwiły, znalezienie odpowiedzi na problem główny, związany z rolą środowiska rodzinnego i jego wpływem na wybory dokonywane przez gimnazjalistów. To jaki jest model rodziny i czy jego charakter wywarł odpowiednie oddziaływanie i czy jego skala była właściwa i wystarczyła ona w pełni dziecku w procesie podejmowania decyzji, że nie musiało ono szukać pomocy u rówieśników. Ważne było również, czy rodzina szukała wsparcia u doradcy zawodowego w szkole i czy zaważyło to znacząco na procesy decyzyjne ucznia.

3.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

Zarówno metody i techniki badawcze są to sposoby postępowania naukowego[30] które według M. Łobockiego mają na celu rozwiązanie sformułowanego uprzednio problemu. Metody są ogólnie zalecanym sposobem poszukiwania odpowiedzi na nurtujące badacza kwestie, natomiast techniki stanowią uszczegółowienie sposobów jego pracy.

W pracy poszukującej odpowiedzi na pytanie: jaką rolę pełni środowisko rodzinne w dokonywaniu przez gimnazjalistów wyborów szkoły ponadgimnazjalnej, najbardziej adekwatną do tego zagadnienia będzie metoda sondażu diagnostycznego. Polega ona według M. Łobockiego^[31]na zadawaniu pytań respondentowi, które mogą być zadawane ustnie lub pisemnie. W przypadku tejże pracy, wybrana została druga z możliwych opcji, czyli badani uczniowie, pisemnie udzielali odpowiedzi, wypełniając ankietę, stanowiącą jedną z najbardziej popularnych w badaniach pedagogicznych technikę badawczą. Dzięki kwestionariuszowi ankiety, stanowiącej narzędzie badawcze, badani uczniowie, mogli wyrazić swoją opinię na interesujące nas zagadnienia, związane z tak ważnym obecnie obszarem życia społecznego, jakim jest doradztwo edukacyjno-zawodowe. Kwestionariusz ankiety składa się z dwudziestu pięciu pytań. Pytania zostały jasno i prosto sformułowane, tak jak zaleca M. Łobockiego za A. I. Edwardsem[32]. Są one również pytaniami, będącymi zdaniami prostymi, nie wymagającymi skomplikowanych odpowiedzi, dostosowanymi do poziomu respondentów. Pytania w ankiecie zostały uporządkowane według, tzw. „konstrukcji lejkowej” (za M. Łobockim)[33], polegającej na zadawaniu pytań dotyczących ogólnych aspektów badanego obszaru, przechodząc dalej do pytań już bardziej konkretnych. Większość pytań miała charakter zamkniętych. Kilka z nich, z uwagi na ciekawość poznawczą i chęć uzyskania różnorodnych odpowiedzi, pozostawiały badanemu uczniowi taką możliwość.

3.4. Teren i organizacja badań

Wybór terenu badań dotyczy według T Pilcha[34] nie tylko określonego terytorium, ale również kompleksu zagadnień i układów społecznych, które stanowią przedmiot zainteresowania badacza. W przypadku badań prowadzonych w niniejszej pracy, terenem badań jest więc nie tylko Zespół Szkół im. B. Prusa w Pułtusku, ale również powiązani określonym układem społecznym ze szkołą, uczniowie klas pierwszych i ich rodzice, którzy zamieszkują nie tylko w mieście, ale i w okolicznych wsiach.

Fotografia nr 1. Zespół Szkół im. B. Prusa w Pułtusku

W związku z problematyką będącą przedmiotem badań, a więc rolą środowiska rodzinnego w kontekście wyborów edukacyjno-zawodowych na etapie szkoły ponadgimnazjalnej, bardzo duże znaczenie będzie miał fakt, iż terenem badań jest szkoła licząca 340 uczniów. Uczniowie ci pochodzą z małomiasteczkowego i wiejskiego środowiska.
W badaniach nie dokonywano porównań pomiędzy uczniami mieszkającymi w mieście
a uczniami mieszkającymi na wsi, ponieważ obserwacja funkcjonowania uczniów z obu tych środowisk, pozwala stwierdzić, iż bardziej w ostatnich latach ma znaczenie, nie fakt gdzie ktoś mieszka, ale ile posiada, mierząc to miarą np. posługiwania się lepszym telefonem. Ostatnio dało się również zauważyć w szkole, że dzieci mieszkające na wsi, mają o wiele więcej możliwości rozwoju, niż te mieszkające w mieście. Można to tłumaczyć, między innymi dotacjami unijnymi dla rolników itp.

3.5. Charakterystyka próby badawczej

Próba badawcza za M. Łobodzkim[35] to pewna liczba osób wchodząca w skład ściśle określonej liczby osób wchodzących w skład ściśle określonej zbiorowości nazywanej populacją, będącej przedmiotem zainteresowania badacza. Wybrana próba badawcza, stanowi reprezentatywną grupę, która stanowi miniaturę zbiorowości uczniów klas pierwszych, dokonujących wyboru swojej przyszłej drogi zawodowej. Chcąc określić sposób doboru próby badawczej, to za M. Łobodzkim[36]próba badawcza w niniejszej pracy, stanowi przykład doboru celowego, ponieważ została ona dokonana na potrzeby określenia uwarunkowań, związanych z wyborami szkoły ponadgimnazjalnej dokonywanymi przez gimnazjalistów. Najbardziej więc na potrzeby tych badań reprezentatywną grupę stanowią uczniowie klas pierwszych, którzy jeszcze cały czas zastanawiają się nad swoimi wyborami, czy okażą się trafne, czy też nie.

Rozdział IV

Rola środowiska rodzinnego w dokonywaniu przez gimnazjalistów wyborów edukacyjno-zawodowych w świetle badań własnych

4.1. Model wychowawczego funkcjonowania rodzin badanych uczniów oraz postawy ich rodziców

Analizę materiału badawczego, zapoczątkowały dane uzyskane od badanych uczniów dotyczące struktury rodziny, ilości posiadanego rodzeństwa, kolejności ich urodzenia.

W tym podrozdziale zadano również pytania o przedział wiekowy rodziców, ich wykształcenie oraz zawód.

Na poznanie modelu wychowawczego rodziny oraz postaw rodziców, złożyły się pytania o relacje panujące w domu badanych uczniów, czy są one w ich mniemaniu dobre, czy niepoprawne oraz z którym z rodziców mają oni lepszy kontakt, z matką czy z ojcem i do kogo wolą zwrócić się o pomoc, w przypadku, gdy tej pomocy potrzebują. Istotne wydawało się także uzyskanie odpowiedzi o panujący w domu system kar i nagród.

Zapytano także o stosowany w domach respondentów sposób nagradzania, a także czy rodzice wywierają wpływ na relacje badanych uczniów z rówieśnikami.

Tabela nr 1. Zestawienie danych - struktura rodziny

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedzi	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedzi
1.	pełna	29	pełna	18
2.	niepełna	7	niepełna	8
3.	rodzina zastępcza	2	rodzina zastępcza	1

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z danych zawartych w tabeli wynika, że w technikum 78,4 % badanych uczniów wykazuje, że jego rodzina jest pełna, natomiast w szkole branżowej 60,71%.

W pewnym sensie jest to niepokojące zjawisko. Według mnie, wielu uczniów pozbawionych dwojga rodziców, zgodnie z opisywaną wcześniej kwestią, dotyczącą roli i znaczenia posiadania obojga rodziców, ma utrudnioną sytuację życiową. Wobec czego, każdy aspekt ich funkcjonowania jest utrudniony tak w ogóle, a nie tylko w kontekście doradzania im w kwestii wyboru zawodu.

Tabela nr 2. Zestawienie danych - liczba rodzeństwa

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	0	1	0	1
2.	1	7	1	6
3.	2	2	2	4
4.	3 i więcej	3	3 i więcej	7

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z zebranych danych wynika, że w największej częstotliwości występuje w technikum jedno rodzeństwo, co stanowi 19% badanych, natomiast w szkole branżowej jest to 3 i więcej i wynosi 25% badanych uczniów.

Tabela nr 3. Zestawienie danych - kolejność urodzenia dziecka

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	najmłodsze	12	najmłodsze	11
2.	średnie	9	średnie	5
3.	najstarsze	12	najstarsze	10

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z analizy materiału badawczego wynika, że wśród uczniów technikum w równym procencie: 32,4% występuje badany uczeń jako najmłodszy i jako najstarszy Podobnie wygląda wynik w branżowej szkole, gdzie: 39,3 % uczniów jest najmłodszym i najstarszym dzieckiem w stosunku do wszystkich badanych. Trudno, więc w tym przypadku dopatrywać się jakiejkolwiek tendencyjności, zarówno w odniesieniu do liczby rodzeństwa ( dane zawarte w tabeli nr 2) , jak i w kolejności urodzenia badanych.

Tabela nr 4. Zestawienie danych - przedział wiekowy rodziców

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	poniżej 40 lat	5	poniżej 40 lat	9
2.	40-50 lat	21	40-50 lat	9
3.	powyżej 50 lat	2	powyżej 50 lat	3

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z powyższych danych wynika, że większość rodziców badanych uczniów znajduje się w przedziale 40-50 lat czyli są to osoby w pełni sił produkcyjnych. W technikum jest to 21 rodziców uczniów, co stanowi 56,7%, a w szkole branżowej przedstawia się to w następujący sposób: 9 rodziców uczniów poniżej 40 roku życia i 9 rodziców w wieku 40-50 lat, co stanowi jednakowy procent czyli 32%. W zasadzie niewielka liczba rodziców po 50 roku życia, pozwala stwierdzić, że w miarę młodym rodzicom i pracującym rodzicom łatwiej jest rozmawiać ze swoimi dziećmi, w tym również na tematy związane z wyborem szkoły.

Tabela nr 5. Zestawienie danych - wykształcenie rodziców

	TECHNIKUM				SZKOŁA BRANŻOWA
	Proponowane odpowiedzi		Liczba osób udzielających tej odpowiedz		Proponowane odpowiedzi		Liczba osób udzielających tej odpowiedz
	Matka	Ojciec	Matka	Ojciec	Matka	Ojciec	Matka	Ojciec
1.	wyższe	wyższe	9	5	wyższe	wyższe	0	1
2.	średnie	średnie	17	19	średnie	średnie	8	7
3.	zawodowe	zawodowe	7	7	zawodowe	zawodowe	9	7
4.	podstawowe	podstawowe	1	1	podstawowe	podstawowe	2	1

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z zebranych danych wynika, że: w technikum 14 rodziców ma wyższe wykształcenie.
Przy założeniu iż liczba rodziców stanowiłaby 74 osoby jest to 19 %. Średnie wykształcenie posiada 36 rodziców, co stanowi 48,6%, zawodowe wykształcenie ma 19% .
W branżowej szkole przedstawia się następujący wynik badawczy: jeden tylko rodzic ma wykształcenie wyższe, średnie wykształcenie ma 15 rodziców, co stanowi 53,6% i zawodowe wykształcenie posiada 16 rodziców, co stanowi 57,1%. W tym przypadku, można byłoby zastanowić się nad jakością ewentualnych rozmów rodziców z ich dziećmi na tematy związane z wyborem szkoły, gdyż potocznie słyszy się, że rodzice nie posiadający wysokiego w ich mniemaniu wykształcenia, chcieliby dla swych dzieci stworzyć warunki i zachęcać ich do nauki aby byli lepiej wykształceni od nich i mieli lżejszą pracę. Wyniki badań wskazują również, że badani uczniowie niewiele odbiegną od poziomu wykształcenia swoich rodziców, bo przecież wybrali szkołę zawodową.

Tabela nr 6. Zestawienie danych - zawód rodziców

L.p.	TECHNIKUM				SZKOŁA BRANŻOWA
	Proponowane odpowiedzi		Liczba osób udzielających tej odpowiedz		Proponowane odpowiedzi		Liczba osób udzielających tej odpowiedz
	Matka	Ojciec	Matka	Ojciec	Matka	Ojciec	Matka	Ojciec
1.	pracownicy biurowi	pracownicy biurowi	2	5	pracownicy biurowi	pracownicy biurowi	0	1
2.	pracownicy usług/ sprzedawcy	pracownicy usług/ sprzedawcy	9	4	pracownicy usług/ sprzedaw cy	pracownicy usług/ sprzedawcy	7	3
3.	rolnicy, ogrodnic, leśnicy	rolnicy, ogrodnic, leśnicy	2	0	rolnicy, ogrodnic, leśnicy	rolnicy, ogrodnic, leśnicy	0	3
4.	pracownicy fizyczni	pracownicy fizyczni	2	4	pracownicy fizyczni	pracownicy fizyczni	1	4

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z powyższych danych wynika, że żadna grupa zawodowa nie jest reprezentowana w przeważającej liczbie. Jedynie pracownicy usług/sprzedawcy stanowią zarówno w technikum 17,6% a szkole branżowej 17,8%. W związku z tym można stwierdzić, że nie występują wśród rodziców badanych uczniów zawody odbiegające znacząco od zawodów wybranych przez uczniów. Istnieje wiec bardzo duża zbieżność pomiędzy wykształceniem rodziców a wybranymi zawodami przez uczniów.

Tabela nr 7. Zestawienie danych - relacje uczniów z rodzicami

Tabela nr 7 a. Zestawienie danych - dobre relacje z rodzicami

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	gdy wracam ze szkoły pytają jak mi minął dzień	25	gdy wracam ze szkoły pytają jak mi minął dzień	12
2.	interesują się moimi ocenami	12	interesują się moimi ocenami	18
3.	inne (jakie?)	4	inne (jakie?)	4

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Dane przedstawione w powyższej tabeli wskazują, że: dobre relacje z rodzicami ma 25 uczniów techników co stanowi 67,6%, natomiast w szkole branżowej jest to 18 uczniów czyli 64,3 % .

Tabela nr 7.b. Zestawienie danych - niepoprawne relacje z rodzicami

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1	nie interesują się mną i moimi problemami	2	nie interesują się mną i moimi problemami	5
	nie mają dla mnie czasu	4	nie mają dla mnie czasu	2
	inne (jakie?)	3	inne (jakie?)	1

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z zebranych danych wynika, że: w technikum 6 uczniów czyli 16 % uważa, że ich relacje z rodzicami są niepoprawne, w szkole branżowej 7 uczniów odpowiedziało podobnie, co stanowi 25% .

W zasadzie badani uczniowie w większości uważają, że rodzice interesują się nimi i ich osiągnięciami w szkole. Nieliczni twierdzą, że rodzice nie interesują się ich problemami i nie mają dla nich czasu.

Tabela nr 8. Zestawienie danych - z którym z rodziców uczeń ma lepszy kontakt?

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	matką	28	matką	23
2.	ojcem	11	ojcem	9

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Na podstawie zebranych danych można stwierdzić, że: zarówno uczniowie technikum jak i uczniowie szkoły branżowej uznają, iż mają lepszy kontakt z matką. W technikum stanowi to 75,6 %, a w szkole branżowej 85,2 % .

Tabela nr 9. Zestawienie danych - ocena panującego w domu rodzinnym ucznia systemu kar i nagród

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	jestem sprawiedliwie nagradzany lub karany	30	jestem sprawiedliwie nagradzany lub karany	22
2.	mam poczucie niesprawiedliwości w przypadku	1	mam poczucie niesprawiedliwości w przypadku	1
3.	w moim domu jest więcej kar niż nagród	2	w moim domu jest więcej kar niż nagród	0

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z zebranych danych wynika, że: uczniowie technikum oraz uczniowie szkoły branżowej dobrze oceniają panujący w ich domach system kar i nagród. Uważają, że są sprawiedliwie nagradzani lub karani. W technikum jest to 30 uczniów, co stanowi 81,08%, a w szkole branżowej 22 uczniów, co stanowi 81%.

Tabela nr 10. Zestawienie danych - zwracanie się o pomoc do kogoś z rodziny

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	tak	30	tak	17
2.	nie	6	nie	10

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Uzyskane odpowiedzi pozwalają stwierdzić, że: 30 uczniów technikum czyli 81,1%, zwraca się o pomoc do kogoś z rodziny, w szkole branżowej 17 uczniów prosi o pomoc w ważnych dla nich sprawach, stanowi to 60,7%.

Tabela nr 11. Zestawienie danych - sposób nagradzania ucznia

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	pochwałą, uznaniem	20	pochwałą, uznaniem	15
2.	sprawianiem przyjemności np. pozwolenie na wycieczkę, pójście do kina itp. wspólne, atrakcyjne spędzanie czasu z rodzicami	6	sprawianiem przyjemności np. pozwolenie na wycieczkę, pójście do kina itp. wspólne, atrakcyjne spędzanie czasu z rodzicami	8
3.	otrzymywanie pieniędzy	9	otrzymywanie pieniędzy	6
4.	inne (jakie?)	3	inne (jakie?)	1

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z danych zawartych w tabeli wynika, że uczniowie technikum w 54% stwierdzają, że w ich domach sposobem nagradzania jest pochwała i uznanie. Podobny wynik wystąpił wśród uczniów szkoły branżowej, czyli 53,6%. W zasadzie innego rodzaju nagrody stanowią niski procent. Niestety jednak zdarzają się nagrody, które tak właściwie stanowią swoistą formę przekupstwa, a nie nagrody czyli nagradzanie dzieci pieniędzmi.

Tabela nr 12. Zestawienie danych - wpływ rodziców na relacje między badanymi uczniami a ich rówieśnikami

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	jest im to obojętne	4	jest im to obojętne	9
2.	zabraniają mi kontaktów z niektórymi kolegami/koleżankami	5	zabraniają mi kontaktów z niektórymi kolegami/koleżankami	7
3.	mogę przyjaźnić się z kim chce	26	mogę przyjaźnić się z kim chce	16

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z zebranych danych wynika, że: według uzyskanych odpowiedzi w przeprowadzonych badaniach, 26 uczniów technikum, co stanowi 70,3 % może przyjaźnić się z kim chce. W szkole branżowej sytuacja przedstawia się podobnie, gdyż 16 uczniów podało tą samą odpowiedź co stanowi 57,1% .

4.2. Wpływ rodziców na wybory edukacyjno-zawodowe podjęte przez badanych uczniów

Poniższe dane uzyskane w procesie badawczym, dotyczyły informacji związanych z kwestią, podejmowania przez rodziców rozmów ze swoimi dziećmi, na temat wyboru zawodu i kto był inicjatorem tych rozmów. Istotny był również przedmiot tych rozmów, dotyczący rodzaju zawodu, który chciałoby ewentualnie wykonywać ich dziecko, w zależności od różnych czynników. Na czynniki te składać by się miały, np. tradycje rodzinne, prestiż zawodu, przywileje związane z danym zawodem, dobre zarobki, popularność, bezstresowość, czy też zgodność z możliwościami i zainteresowaniami dziecka. Poniższe dane miały również dać obraz, czy rodzice rozmawiają z dziećmi na temat ich pasji, czy organizują im dodatkowe zajęcia, dzięki którym mogły by je odkryć, czy też dzielą swe zainteresowania razem ze swoimi dziećmi. Ważną kwestią poruszaną w badaniach była kwestia poparcia przez rodziców pomysłu dziecka, co do jego wyboru szkoły, czy zawodu i zależności z tym związanych, chociażby w kontekście potrzeby dużych nakładów finansowych na naukę, konieczności częstych wyjazdów już podczas wykonywania konkretnego zawodu, zmiany miejsca zamieszkania, czy też zbyt niską ocenę wybranej szkoły i zawodu. Ostatnie pytanie w tym obszarze dotyczyło osób, które w ocenie badanych uczniów, miały większy wpływ na dokonany przez nich wybór zawodu i szkoły.

Tabela nr 13. Zestawienie danych - czy rodzice rozmawiali z uczniem o wyborze zawodu?

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	tak	33	tak	22
2.	nie	4	nie	5

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Prezentowane dane pozwoliły stwierdzić, że: w technikum 33 uczniów stanowiących 90%, rozmawiało z rodzicami o wyborze zawodu, w szkole branżowej jest to 22 uczniów, czyli 78,6% badanych podejmowało z dziećmi tematy dotyczące wyboru zawodu.

Tabela nr 14. Zestawienie danych - przedmiot rozmów rodziców z dziećmi na temat ich oczekiwań wobec zawodu

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	rodzice sami chcieli wykonywać ale im się nie udało prestiż zawodu	0	rodzice sami chcieli wykonywać ale im się nie udało prestiż zawodu	1
2.	prestiż zawodu	4	prestiż zawodu	2
3.	przywileje związane z tym zawodem	3	przywileje związane z tym zawodem	3
4.	dobre zarobki	2	dobre zarobki	6
5.	że jest łatwy, przyjemny, bezstresowy	8	że jest łatwy, przyjemny, bezstresowy	12
6.	popularność wynikająca z tego zawodu	7	popularność wynikająca z tego zawodu	2
7.	czy fakt, że byłby on zgodny z twoimi pasjami, zainteresowaniami, możliwościami	21	czy fakt, że byłby on zgodny z twoimi pasjami, zainteresowaniami, możliwościami	7

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Zgromadzone dane pozwalają stwierdzić, że 21 rodziców uczniów technikum czyli 56,7% rozmawia ze swoimi dziećmi i zachęca ich, aby wybrany przez nich zawód, był zgodny z preferowanymi przez dzieci pasjami, zainteresowaniami. Natomiast 12 rodziców uczniów szkoły branżowej, czyli 42,8% twierdziło iż najważniejsze jest w wyborze zawodu, aby był on łatwy, przyjemny i bezstresowy.

Tabela nr 15. Zestawienie danych - z czyjej inicjatywy wynikały rozmowy dotyczące wyboru przez ucznia szkoły

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	twojej własnej	27	twojej własnej	22
2.	matki	10	matki	7
3.	ojca	3	ojca	2

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z zebranych danych wynika, że: według uzyskanych odpowiedzi 27 uczniów czyli 73% ogółu technikum twierdzi, że oni sami inicjowali rozmowy dotyczące wyboru szkoły natomiast w szkole branżowej 22 uczniów czyli 78,6% .

Tabela nr 16. Zestawienie danych - czy rodzice zachęcali ucznia do zawodu, który sami wykonują

Źródło pochodzenia przeprowadzone badania

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	tak	3	tak	7
2.	nie	33	nie	20

Przedstawione odpowiedzi pozwalają stwierdzić, że: w przypadku 33 uczniów technikum, co stanowi 89,2% i 20 uczniów szkoły branżowej czyli 71,4%, rodzice nie zachęcali ich do zawodu, który sami wykonują. Można więc mniemać w tym przypadku, że rodzice nie bardzo są zadowoleni z obecnej swej sytuacji zawodowej, bowiem nieliczni z nich natchnęli swe dzieci, aby poszły w ich ślady.

Tabela nr 17. Zestawienie danych - czy rodzice rozmawiają z uczniem o jego pasjach, zainteresowaniach?

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	tak	30	tak	16
2.	nie	7	nie	13

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z udzielonych odpowiedzi wynika, że: 30 uczniów technikum czyli 81% i 13 uczniów szkoły branżowej stanowiącej 57,1% rozmawia z rodzicami o swoich pasjach i zainteresowaniach. Niepokojący jest fakt, iż rodzice uczniów szkoły branżowej znacząco mniej rozmawiają ze swoimi dziećmi o ich zainteresowaniach i pasjach, co w kontekście wyboru zawodu mogło mieć niebagatelne znaczenie.

Tabela nr 18. Zestawienie danych - dodatkowe zajęcia organizowane przez rodziców uczniom

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	tak	5	tak	3
2.	nie	32	nie	24

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z zebranych danych wynika, że: u 32 uczniów technikum czyli 86,5% jak też u 24 uczniów szkoły branżowej stanowiących 85,7 % rodzice nie organizują dodatkowych zajęć swojemu dziecku.

Tabela nr 19. Zestawienie danych- czy rodzice mają wspólne pasje i zainteresowania, które dzielą razem ze swoim dzieckiem?

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	tak	16	tak	13
2.	nie	21	nie	13

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z danych przedstawionych w tabeli widać , że: 21 uczniów technikum czyli 43, 2 % nie dzieli swoich pasji z rodzicami, podobny wynik był również w szkole branżowej gdzie 13 uczniów stanowiących 46,4% odpowiedziało tak samo.

Tabela nr 20. Zestawienie danych- czy rodzice zniechęcali dziecko do wyboru zawodu, który wymagałby od nich określonych uwarunkowań?

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	wymagałby dużych nakładów finansowych na kształcenie	10	wymagałby dużych nakładów finansowych na kształcenie	7
2.	wymagałby od Ciebie częstych wyjazdów, nawet z Polski w przypadku podjęcia pracy w wybranym przez ciebie zawodzie	6	wymagałby od Ciebie częstych wyjazdów, nawet z Polski w przypadku podjęcia pracy w wybranym przez ciebie zawodzie	7
3.	zmiany miejsca zamieszkania i pozostawienia miejsca zamieszkania rodziców	7	zmiany miejsca zamieszkania i pozostawienia miejsca zamieszkania rodziców	5

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z powyższych danych wynika, że 10 rodziców, co stanowi 27% zniechęca dzieci do wyboru zawodu, który wymagałby od nich dużych nakładów finansowych, 6 rodziców co stanowi 16,21% zniechęca dzieci do wyboru zawodu, który wymagałby częstych wyjazdów w tym nawet z Polski, 7 rodziców, co stanowi 18,92% nie chce, żeby dzieci opuszczały domy rodzinne. Podobnie sytuacja przedstawia się w szkole branżowej, gdzie 7 rodziców, co stanowi 25%, zniechęca dzieci do wyboru zawodu, który wymagałby od nich dużych nakładów finansowych, 7 rodziców czyli 25% zniechęca dzieci do wyboru zawodu, który wymagałby częstych wyjazdów w tym nawet z Polski, 5 rodziców, co stanowi 17,8% nie chce, żeby dzieci opuszczały domy rodzinne.

Tabela nr 21. Zestawienie danych- czynniki decydujące o poparciu przez rodziców podjętej przez ucznia decyzji o wyborze szkoły

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	to, że się nie nadajesz ze względu na brak predyspozycji	4	to, że się nie nadajesz ze względu na brak predyspozycji	4
2.	to, że mógłbyś wiele osiągnąć ale jesteś zbyt leniwy	14	to, że mógłbyś wiele osiągnąć ale jesteś zbyt leniwy	14
3.	inne	4	inne	3

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Zebrane dane pozwalają stwierdzić, że 14 uczniów w technikum i branżowej szkole co stanowi 37,8% nie było popieranych przez rodziców w wyborze zawodu ze względu na uznawanie przez nich faktu, że dziecko jest zbyt leniwe aby móc wykonywać dany zawód. Stąd wniosek, że zawody kształcone zarówno w technikum jak i branżowej szkole w ZS im. B. Prusa nie są uznawane przez rodziców za prestiżowe.

Tabela nr 22. Zestawienie danych- czy na wybór zawodu/szkoły zawodowej mieli bardziej wpływ rodzice czy rówieśnicy?

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	tak	11	tak	6
2.	nie	20	nie	19

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z zebranych danych wynika, że: w większości przypadków u 20 uczniów technikum stanowiących 54% i 19 uczniów szkoły branżowej czyli 67,8% rodzice nie mieli wpływu na wybór szkoły. Wobec tego większy wpływ na wybór szkoły zawodowej/zawodu mieli rówieśnicy

4.3. Wpływ rówieśników na wybory edukacyjno-zawodowe podjęte przez badanych uczniów

W procesie dokonywania wyboru szkoły, a w przypadku szkoły zawodowej kształcącej w określonych zawodach, z dotychczasowych opinii, nie tylko usłyszanych od badanych, ale również z opinii środowiska lokalnego wynika, że wpływ rówieśników w dokonywaniu wyboru jest dość znaczny.

Potwierdzają ten fakt odpowiedzi badanych uczniów, których udzielali w grupie pytań dotyczących wielu różnych uwarunkowań, związanych z wpływem rodziców na dokonywanie wyborów szkoły przez ich dzieci. Wpływ rówieśników dotyczyć może zarówno pozytywnego aspektu, jak i negatywnego. W równym więc stopniu oddziałuje pozytywnie, jak i negatywnie na podjęcie określonej decyzji, związanej z wyborami dalszej ścieżki edukacyjnej. Stąd też zadano respondentom pytanie związane z pomocą rówieśników w dokonywaniu przez nich wyboru szkoły.

Tabela nr 23. Zestawienie danych- opinia rówieśników w wyborze szkoły

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	opinia rówieśników bardzo mi pomogła	20	opinia rówieśników bardzo mi pomogła	13
2.	raczej mnie zniechęciła	11	raczej mnie zniechęciła	9
3.	inne (jakie?)	4	inne (jakie?)	3

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Okazało się, iż z zebranych danych wynika, że: 20 uczniom technikum czyli 54% i 13 uczniom szkoły branżowej, co stanowi 46,4% opinia rówieśników okazała się być pomocna wyborze szkoły. Natomiast niemalże jedna trzecia badanych w obydwu typach szkół, stwierdziła, że opinia rówieśników ich zniechęciła.

4.4. Rola doradztwa edukacyjno-zawodowego realizowanego w szkole gimnazjalnej

We wcześniej nadmienianych już kwestiach, na łamach niniejszej pracy, dotyczącej roli doradztwa edukacyjno-zawodowego w procesie dokonywania wyboru szkoły przez gimnazjalistów, a szczególnie w przypadku, kiedy decyzja ta jest związana z wyborem konkretnego zawodu, stwierdzono że rola doradztwa jest bardzo ważna. Tym bardziej powinna, więc nabrać dużej wagi w szkole, stanowiącej swoistą trampolinę, od której odbicie i znalezienie się w odpowiednim miejscu tak wiele znaczy dla młodego człowieka, bo zdecydować ma w trudnym dla siebie momencie rozwoju o wyborze szkoły. Dlatego też zadano pytanie o organizowanie w gimnazjach spotkań na temat wyboru szkoły.

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedzi	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedz
1.	tak	32	tak	20
2.	nie	5	nie	6

Tabela nr 24. Zestawienie danych- czy w gimnazjum ucznia były organizowane spotkania na temat wyboru szkoły?

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z zebranych danych wynika, że: u 32 uczniów technikum czyli 86,5% i 20 uczniów co stanowi 71,4% szkoły branżowej, szkoły gimnazjalne, do których uczęszczali organizowały spotkania na temat wyboru szkoły.

4.5. Współpraca rodziców z doradcą zawodowym

Bardzo ważnym aspektem w procesie dokonywania wyboru zawodu przez ucznia szkoły gimnazjalnej ma fakt, czy jego rodzice uczestniczyli aktywnie w tej sprawie, współpracując między innymi z doradcą zawodowym, czy też nie. W przypadkach niepewności co do podjęcia decyzji przez samo dziecko i oczekiwania z jego strony wsparcia w tym bardzo trudnym momencie swego życia właśnie od rodziców, wskazane byłoby aby rodzice, mając wątpliwości, jak pomóc dziecku, zwracali się z tym problemem do fachowców.

Tabela nr 25. Zestawienie danych- czy w dokonywaniu przez ucznia wyborów edukacyjnych miała miejsce współpraca rodziców z doradcą zawodowym i na czym ona polegała?

L.p.	TECHNIKUM		SZKOŁA BRANŻOWA
L.p.	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedzi	Proponowane odpowiedzi	Liczba osób udzielających tej odpowiedzi
1.	tak	12	tak	6
2.	nie	23	nie	20

Źródło pochodzenia: przeprowadzone badania

Z przedstawionych danych, okazało się że: 23 uczniów, czyli 62,2% uczniów technikum i 20 uczniów szkoły branżowej, co stanowi 71,4%, twierdzi iż ich rodzice niestety nie współpracowali z doradcą zawodowym. Z pozostałych uczniów, których rodzice współpracowali z doradcą zawodowym, żaden z uczniów nie napisał, na czym ta współpraca polegała. Z opinii badanych wynika, że były to najczęściej spotkania organizowane przy okazji planowych zebrań z rodzicami na terenie szkoły.

Zakończenie

Proces dokonywania przez człowieka jakichkolwiek wyborów, niezależnie od jego wieku, jest w każdym obszarze jego funkcjonowania, niezwykle ważnym aspektem uczestniczenia w życiu społecznym różnych środowisk. Zarówno biorąc pod uwagę aspekt osobisty, jak i zawodowy, czy też szkolny, w każdym z nich podejmuje się określone decyzje, wpływające na poziom bytu człowieka i role, jakie przyjdzie mu pełnić.

Jedną z najważniejszych decyzji, mającej ogromne znaczenie w rozwoju człowieka, jest wybór zawodu. Z uwagi na młody wiek osób, stojących przed tym dylematem, będących ponadto, w jednym z najbardziej skomplikowanych okresów życiowych, którym jest adolescencja, decyzja ta tym bardziej się komplikuje.

Stąd też przedmiotem niniejszej pracy, stało się zagadnienie związane z rolą środowiska rodzinnego w procesie dokonywania przez gimnazjalistów wyborów szkoły ponadgimnazjalnej. Uznając, że środowisko rodzinne jest bardzo ważnym miejscem rozwoju człowieka, w którym rozsądny rodzic jest w stanie pozytywnie wpływać na zachowanie dziecka, a tym samym przygotować, między innymi podłoże do właściwego podejmowania przez dziecko ważnych decyzji, przeprowadzono badania na temat roli środowiska rodzinnego

w procesie dokonywania przez gimnazjalistów wyborów szkoły ponadgimnazjalnej wśród uczniów klas pierwszych na poziomie technikum i branżowej szkoły pierwszego stopnia.

Analizy wyników przeprowadzonych badań, pozwoliły na uzyskanie odpowiedzi na zadane pytania badawcze. Pierwsze z nich:

1. Jaki jest model wychowawczego funkcjonowania rodzin badanych uczniów?

Szczegółowe pytania dotyczyły struktury rodziny, która w większości okazała się rodziną pełną, przeważnie z dwójką dzieci zarówno w przypadku uczniów technikum, jak i szkoły branżowej. Kolejność urodzeń badanych rozłożyła się bez widocznej tendencyjności i wyraźnej przewagi w kategorii najmłodsze, średnie, czy też najstarsze dziecko.

Wiek rodziców badanych uczniów, wskazuje na przewagę, w obu typach szkoły na przedział pomiędzy 40-50 lat. Natomiast wykształcenie rodziców jasno wskazuje na powielenie wyborów szkoły przez dzieci poziomu kształcenia. Uczniowie technikum mają rodziców w przewadze z wykształceniem średnim, natomiast rodzice uczniów szkoły branżowej wykształcenie zawodowe. Potwierdzają taki stan rzeczy odpowiedzi na pytanie dotyczące zawodów rodziców, które w większości są zawodami adekwatnymi do poziomu wykształcenia rodziców. Nie ma wśród rodziców badanych uczniów nauczycieli, lekarzy, prawników. Menadżerów. Występują natomiast w niewielkiej liczbie pracownicy biurowi, w przewadze w technikum, pracownicy usług/sprzedawcy oraz pracownicy fizyczni. Wobec tego można by mniemać, że dzieci powielą ścieżkę zawodową swoich rodziców, o ile się na niej zatrzymają, mając przecież możliwość dalszej edukacji, w przypadku uczniów technikum na studiach, a w przypadku uczniów szkoły branżowej w branżowej szkole drugiego stopnia.

Kolejne pytania dotyczyły relacji uczniów z ich rodzicami, ich poprawności lub nie. Zdecydowana większość uczniów zarówno w przypadku uczniów technikum, jak i szkoły branżowej swoje relacje z rodzicami określa jako dobre, co przejawia się między innymi zainteresowaniem ich problemami związanymi z funkcjonowaniem w szkole. W obydwu typach szkół, stanowczo lepszy kontakt badani mają ze swoimi matkami. Przeważająca liczba badanych, również w obydwu szkołach wykazuje, że w ich domach panuje sprawiedliwy w ich mniemaniu system kar i nagród, jednak już w przypadku sposobu ich nagradzania wyniki badań są zróżnicowane w przykładach nagradzania, ale przedstawiają się podobnie w liczbach udzielanych odpowiedzi w technikum i w szkole branżowej. I tak niemal połowa wszystkich uczniów stwierdza, że tylko pochwała jest formą uznania, kilkoro uczniów ma pozwolenie na wyjątkowe przyjemności, niewielu otrzymuje w nagrodę pieniądze. Można by pokusić się więc o stwierdzenie, że w domach badanych uczniów panuje rozsądek w kontekście udzielanych kar i rodzaju nagród. Natomiast rodzaj nagród, o których nieraz mówi się jako o swoistej formie przekupstwa, w grupie badanych uczniów, może także wiązać się nie tylko z rozwagą wychowawczą, ale zwyczajnie z brakiem możliwości finansowych lub czasowych, ograniczających wszelkie „nagrodowe fantazje”. Uczniowie technikum w przeważającej liczbie nie mają problemów ze zwracaniem się o pomoc do kogoś z rodziny. W branżowej szkole o takową pomoc bez problemów zwraca się niewiele ponad połowa badanych uczniów. Świadczyć może owo zjawisko o powiązaniu uzyskanych odpowiedzi na kolejne pytanie z obszaru rodziny, dotyczące wpływu rodziców na relacje dzieci z rówieśnikami. Połowy rodziców uczniów szkoły branżowej nie interesują kontakty ich dzieci lub są negatywnie do nich nastawieni. Rodzice uczniów technikum interesują się tym obszarem życia swoich dzieci, pozostawiając im swobodę w tym zakresie.

2. Czy i w jaki sposób rodzice badanych uczniów wywarli wpływ na podjęte przez nich wybory szkoły ponadgimnazjalnej?

Bardzo ważnymi pytaniami okazały się pytania dotyczące najistotniejszej kwestii w tej pracy, a mianowicie wpływu rodziców na podjęte przez badanych uczniów decyzje edukacyjne. Okazało się, że w technikum niemal wszyscy rodzice rozmawiali ze swoimi dziećmi na temat wyboru szkoły i zawodu, natomiast już w szkole branżowej nieco mniej, ale i tak można stwierdzić, że był to temat ważny, bo interesowała się nim duża liczba rodziców. Jednak należy w tym miejscu dodać, iż inicjatorami tych rozmów, byli w większości sami uczniowie i to w obydwu typach szkół. Rodzice w trakcie tych rozmów starali się poruszać kwestię motywów dokonywanych wyborów. Wyniki w zależności od szkół znacząco w tym zakresie się różniły. Uczniowie technikum odpowiadali, że rodzicom zależało na tym, aby dzieci wybrały zawód zgodnie ze swoimi możliwościami , pasjami i zainteresowaniami, natomiast rodzice uczniów branżowej szkoły, w większości, chcieliby, aby zawód wybrany przez ich dzieci był pierwszej kolejności łatwy, przyjemny i bezstresowy. Rodzice wszystkich niemalże uczniów nie zachęcali dzieci do wyboru nauki zawodu, który sami wykonują. Nie organizowali także dzieciom dodatkowych zajęć, które być może ułatwiłyby im podjęcie określonych decyzji związanych z wyborem przyszłej drogi zawodowej. Jeśli chodzi o fakt dzielenia z dziećmi przez rodziców wspólnych pasji i zainteresowań, uzyskane wyniki wskazują, iż mniej niż połowa rodziców nie tyle nie zachęciła swoich dzieci do tego, aby współuczestniczyły razem z nimi w realizacji ulubionych przez nich zajęć, ale można mniemać, że wynikać to może z indywidualizacji badanych, innej osobowości i różnic w preferencjach ich dzieci do interesowania się zupełnie czymś innym niż rodzice. Stąd też nasuwa się kolejne spostrzeżenie, że różnice występujące pomiędzy rodzicami a dziećmi, za skutkowały, tym że rodzice nie popierali decyzji swoich dzieci co do wyboru szkoły, nie ze względu na to, że może ona nie odpowiadać im z powodu braku predyspozycji dziecka do zawodu, który by wykonywał po jej ukończeniu, ale bardziej z faktu, że wybrali szkołę nieadekwatną do ich możliwości, twierdząc, że mogli by sięgać wyżej, ale są zbyt leniwi. Niestety zauważalne w tym miejscu zbyt wygórowane ambicje rodziców i deprecjonowanie w środowisku lokalnym kształcenia zawodowego, które w rezultacie wybrali badani uczniowie, pozwala stwierdzić, jak ważną rolę do spełnienia, ma wszelka działalność związana z doradztwem edukacyjno-zawodowym.

3. Czy i jaką rolę w procesie wyborów edukacyjnych badanych uczniów odegrali ich rówieśnicy?

W przeprowadzonych badaniach, pomimo iż wcześniejsze odpowiedzi badanych, pozwoliły uzyskać informację o dość znacznym wpływie rodziców na wybór szkoły przez ich dziecko, to jednak okazało się w dalszej części badań, że także zdanie rówieśników co do wyboru szkoły, miało dla badanych znaczenie, porównywalne do wpływu rodziców. Opinia rówieśników, jak twierdzą badani, zarówno z technikum, jak i branżowej szkoły, pomogła im w dokonaniu wyboru szkoły.

4. Czy i jaką rolę w procesie wyboru szkoły ponadgimnazjalnej odegrało doradztwo edukacyjno-zawodowe realizowane w szkole gimnazjalnej?

Kolejnym zagadnieniem, które stanowiło przedmiot badań, było zorientowanie się, czy w szkołach, do których uczęszczali badani, prowadzone były działania związane z doradztwem edukacyjno-zawodowym. Należy nadmienić, że chodzili oni do różnych szkół powiatu pułtuskiego. Okazało się, że większość badanych uczestniczyła w spotkaniach, na których poruszane były kwestie dotyczące wyboru zawodu.

5. Czy w obszarze dokonywania wyborów edukacyjnych uczniów miała miejsce współpraca rodziców z doradcą zawodowym i na czym ona polegała?

Jednak już współpraca rodziców z doradcą, nie przedstawiała się najlepiej, gdyż zdecydowana większość rodziców nie miała do czynienia z doradcą zawodowym, z którym mogła by porozmawiać na temat jego dziecka pod kątem dokonywania przez niego określonych wyborów edukacyjno-zawodowych.

Oczywiście zdaję sobie sprawę, że przeprowadzone badania i uzyskane wyniki nie wyczerpują w pełni opisywanego zagadnienia. Pozwalają jednakże stwierdzić, iż znaczenie środowiska rodzinnego w tak ważnym problemie, jak wybór zawodu jest istotny. Wymaga on od rodziców większego zaangażowania w ten proces, chociażby w aspekcie ich współpracy ze szkołą. Położenie większego nacisku na kwestie doradztwa edukacyjno-zawodowego we współczesnej szkole, wraz z wprowadzeniem doradztwa do szkół, daje szansę na inną jakość pracy w tym obszarze. Można będzie także rozwinąć działania związane bezpośrednio ze współpracą doradcy zawodowego z rodzicami. Pozwoli to również na poszerzenie wachlarza innych działań związanych z doradztwem edukacyjno-zawodowym, co z pewnością wpłynie na poziom zadowolenia uczniów z wybranego zawodu. Zadane w powyższy sposób pytania umożliwiły znalezienie odpowiedzi na ogólnie postawione pytanie o rolę środowiska rodzinnego, które z pewnością wywiera wpływ na wybory dokonywane przez gimnazjalistów. Nawet jeśli nie czyni tego w sposób odpowiedni. Uzyskane odpowiedzi pozwoliły również stwierdzić, że tak samo jak rodzina znacząco wpływa na podejmowanie przez dziecko decyzji związanej z wyborem szkoły i zawodu, to rówieśnicy stanowią w tym obszarze poważny organ doradczy, a nie działania szkoły.

Odpowiedzi na szczegółowe problemy badawcze pracy, umożliwiły rozwiązanie problemu głównego pracy i stwierdzenie, że rola środowiska rodzinnego jest znacząca w procesie dokonywania wyborów edukacyjnych oraz szkoły przez młodzież. Relacje w badanych rodzinach są poprawne, panuje w nich aprobowany przez badanych system kar i nagród. Rodzice rozmawiają ze swoimi dziećmi o wyborze zawodu, jednakże nie w pełni gwarantując trafność tych wyborów. Wskazują na ten fakt odpowiedzi badanych, dotyczące chociażby zgodności dokonanego wyboru z ich zainteresowaniami i stwarzaniem dzieciom możliwości rozwoju ich pasji i zainteresowań. Należy w tym miejscu podkreślić, iż badani uczniowie pochodzą z rodzin, w których rodzice sami nie mając wyższego wykształcenia, chcieliby aby ich dzieci wykonywały lżejszą niż oni sami pracę. Jednakże wyniki edukacyjne jakie osiągnęli w gimnazjum, uniemożliwiły im edukację inną niż zawodowa. Kuriozalne jest bowiem określenie, że szkoła zawodowa, na którą składa się również technikum, a nie tylko szkoła branżowa, nie wymaga odpowiednio wysokich osiągnięć edukacyjnych od ucznia. Stąd też nawet gdyby rodzice widzieliby swoje dziecko w bardziej prestiżowych zawodach, to uzyskane w pracy wyniki pozwalają stwierdzić, że to rówieśnicy w dużej mierze wpłynęli na wybór zawodu przez badanych uczniów.

Bibliografia

1. Baraniak M.: (red.) Współczesne problemy poradnictwa i edukacji zawodowej, IBE Warszawa 2007.

2. Bielak B.,:Jak pomóc uczniom w wyborze zawodu? WSiP Warszawa 2009.

3. Bogaj A ,Kwiatkowski S.M : Szkoła a rynek pracy (red.), PWN, Warszawa 2006.

4. Kargulowa A: O teorii i praktyce poradnictwa, Wydawnictwo naukowe PAN, Warszawa 2004. 15. G.

5. Firlit – Fesnak G. i Szylko-Skoczny M.: Polityka społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007

6. Parzęcki R.: Plany edukacyjno-zawodowe młodzieży, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna we Włocławku, Włocławek, 2003.

7. Wiatrowski Z.: Podstawy pedagogiki pracy, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2005.

8. Pilch t. T. Bauman: Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie „Żak” Warszawa.

9. M. Łobocki M.: Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2007.

10. M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2009.

11. Nowacki ,Leksykon pedagogiki pracy, Radom 2004.

12. Rosalska M.: Warsztat diagnostyczny doradcy zawodowego, Przewodnik dla nauczyciela i doradcy, KOWEZ i U, Warszawa 2012.

13. Sołtysińska G. Żywiec-Dąbrowska E: Moja przyszła praca, KOWEZ , Warszawa 2001.

14. Doradztwo edukacyjno-zawodowe, przykładowe rozwiązania KOWEZ i U, Warszawa 2014,.

15. Wojtasik B.: Podstawy poradnictwa kariery, poradnik dla nauczycieli, , KOWEZ i U, Warszawa 2011.

16. Ziemska M: Postawy rodzicielskie, Wiedza powszechna, Warszawa, 1968.

17. Ziółkowska B.: Okres dorastania. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać? [w:] Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, (red.) A.I. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005.

18. Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2018 r. poz. 996, 1000, 1290 i 1669).

19. Rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 16 sierpnia 2018 r. Poz. 1675 Warszawa

20.http://www.dbc.wroc.pl/Content/32246/Zarczynska-Dobiesz%20Zarzadza-nie_Pracownikami_z_Pokolenia_Paradoksow_2016.pdf (22.11.2018 r.)

Zestawienie tabel i fotografii

Spis tabel

Tabela nr 1. Zestawienie danych - struktura rodziny................................................................ 20

Tabela nr 2. Zestawienie danych - liczba rodzeństwa.............................................................. 21

Tabela nr 3. Zestawienie danych - kolejność urodzenia dziecka.............................................. 21

Tabela nr 4. Zestawienie danych - przedział wiekowy rodziców............................................. 22

Tabela nr 5. Zestawienie danych - wykształcenie rodziców..................................................... 22

Tabela nr 6. Zestawienie danych - zawód rodziców................................................................ 23

Tabela nr 7. Zestawienie danych - relacje uczniów z rodzicami............................................... 24
Tabela nr 7 a. Zestawienie danych - dobre relacje z rodzicami................................................24
Tabela nr 7 b. Zestawianie danych - niepoprawne relacje z rodzicami....................................24

Tabela nr 8. Zestawienie danych - z którym z rodziców uczeń ma lepszy kontakt?................ 25

Tabela nr 9. Zestawienie danych - ocena panującego w domu rodzinnym ucznia systemu kar i nagród 25

Tabela nr 10. Zestawienie danych - zwracanie się o pomoc do kogoś z rodziny..................... 26

Tabela nr 11. Zestawienie danych - sposób nagradzania ucznia............................................... 26

Tabela nr 12. Zestawienie danych - wpływ rodziców na relacje między badanymi uczniami a ich rówieśnikami.................................................................................................................................................. 27

Tabela nr 13. Zestawienie danych - czy rodzice rozmawiali z uczniem o wyborze zawodu?.. 28

Tabela nr 14. Zestawienie danych - przedmiot rozmów rodziców z dziećmi na temat ich oczekiwań wobec zawodu..................................................................................................................................... 28

Tabela nr 15. Zestawienie danych - z czyjej inicjatywy wynikały rozmowy dotyczące wyboru przez ucznia szkoły........................................................................................................................................ 29

Tabela nr 16. Zestawienie danych - czy rodzice zachęcali ucznia do zawodu, który sami wykonują 29

Tabela nr 17. Zestawienie danych - czy rodzice rozmawiają z uczniem o jego pasjach, zainteresowaniach?.................................................................................................................................................. 30

Tabela nr 18. Zestawienie danych - dodatkowe zajęcia organizowane przez rodziców uczniom 30

Tabela nr 19. Zestawienie danych- czy rodzice mają wspólne pasje i zainteresowania, które dzielą razem ze swoim dzieckiem?..................................................................................................................... 30

Tabela nr 20. Zestawienie danych- czy rodzice zniechęcali dziecko do wyboru zawodu, który wymagałby od nich określonych uwarunkowań?.............................................................................................. 31

Tabela nr 21. Zestawienie danych- czynniki decydujące o poparciu przez rodziców podjętej przez ucznia decyzji o wyborze szkoły...................................................................................................................... 32

Tabela nr 22. Zestawienie danych- czy na wybór zawodu/szkoły zawodowej mieli bardziej wpływ rodzice czy rówieśnicy?............................................................................................................................... 32

Tabela nr 23. Zestawienie danych- opinia rówieśników w wyborze szkoły............................. 33

Tabela nr 24. Zestawienie danych- czy w gimnazjum ucznia były organizowane spotkania na temat wyboru szkoły?...................................................................................................................................... 34

Tabela nr 25. Zestawienie danych- czy w dokonywaniu przez ucznia wyborów edukacyjnych miała miejsce współpraca rodziców z doradcą zawodowym i na czym ona polegała?................................... 34

Spis fotografii

Fotografia nr 1. Zespół Szkół im. B. Prusa w Pułtusku............................................................18

Aneks

[1] T. Nowacki, 2004, s.184, Leksykon pedagogiki pracy, Radom.

[2] M. Baraniak, (red.) Współczesne problemy poradnictwa i edukacji zawodowej, Warszawa 2007, s.15.

[3] B. Bielak, Jak pomóc uczniom w wyborze zawodu? WSiP Warszawa 2009, s.5.

[4] M. Baraniak, (red.) Współczesne problemy poradnictwa i edukacji zawodowej, IBE Warszawa 2007, s.120.

[5] Tamże, s.11.

[6] A. Bogaj S.M. Kwiatkowski (red.) Szkoła a rynek pracy, PWN, Warszawa 2006, s. 27.

[7] Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2018 r. poz. 996, 1000, 1290 i 1669).

[8] Rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 16 sierpnia 2018 r.. Poz. 1675, Warszawa

[9] A. Bogaj S.M. Kwiatkowski (red.) Szkoła a rynek pracy, PWN, Warszawa 2006, s.61-63.

[10] Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2005, s. 211.

[11] G. Sołtysińska E. Żywiec-Dąbrowska, Moja przyszła praca, KOWEZ , Warszawa 2001, s. 7.

[12] A. Kargulowa, O teorii i praktyce poradnictwa, Wydawnictwo naukowe PAN, Warszawa 2004, s. 34-35.

[13]Tamże, s. 87-88.

[14] http://www.dbc.wroc.pl/Content/32246/Zarczynska-Dobiesz_Zarzadzanie_Pracownikami_z_Pokolenia_Paradoksow_2016.pdf (22.11.2018 r.)

[15]G. Firlit - Fesnak i M.Szylko-Skoczny, Polityka społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007 s. 189-199.

[16] G. Firlit - Fesnak i M.Szylko-Skoczny, Polityka społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007 s.189-199.

[17] M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, Wiedza powszechna, Warszawa, 1968, s.29.

[18]Tamże, s. 30.

[19] Tamże, s. 34.

[20] Tamże, s. 36-37.

[21] M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, Wiedza powszechna, Warszawa, 1968, s. 37-39.

[22] Tamże, s. 40.

[23] M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, Wiedza powszechna, Warszawa, 1968, s. 41.

[24] M. Ziemska, Postawy rodzicielskie, Wiedza powszechna, Warszawa, 1968, s. 74-84.

[25] B. Ziółkowska, Okres dorastania. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać? [w:] Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, (red.) A.I. Brzezińska, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, s. 381.

[26] M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2009, s. 16

[27] Tamże s. 17

[28] T. Pilch,T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Naukowe Żak, Warszawa, s. 191.

[29] T. Pilch,T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Naukowe Żak, Warszawa, s. 191.

30 M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2007, s. 27.

[31] Tamże, s. 243.

[32] M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2007s. 246.

[33] Tamże, s. 247.

^{^[34]} T. Pilch, T. Bauman ,Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Naukowe Żak, Warszawa, s. 195.

[35] M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2009, s. 163-164.

[36] Tamże s. 165.

KSZTAŁCENIE

SZKOŁA

PRAWO

KADRA

ŻYCIE SZKOŁY

SZKOŁA

PRAWO

KADRA

KSZTAŁCENIE

ŻYCIE SZKOŁY

Rola środowiska rodzinnego w dokonywaniu wyborów edukacyjno-zawodowych

Rozdział I

Problematyka doradztwa edukacyjno-zawodowego w kontekście wyborów edukacyjno-zawodowych na etapie szkoły ponadgimnazjalnej

1.1. Doradztwo edukacyjno – zawodowe: rozważania terminologiczne

1.2. Rola doradztwa edukacyjno-zawodowego na etapie szkoły ponadgimnazjalnej

1.3. Czynniki wpływające na dokonywanie wyborów edukacyjno-zawodowych przez młodzież

Rozdział II

Środowisko rodzinne w kontekście podejmowania wyborów edukacyjno-zawodowych

2.1. Znaczenie rodziny w życiu i wychowaniu dziecka

2.2. Postawy rodzicielskie i ich znaczenie w procesie wychowania

2.3. Charakterystyka okresu rozwojowego dziecka będącego na etapie podejmowania decyzji wyboru drogi edukacyjno-zawodowej

Rozdział III

Metodologia badań własnych

3.1. Przedmiot i cel badań

3.2. Problemy badawcze

3.3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

3.4. Teren i organizacja badań

4.1. Model wychowawczego funkcjonowania rodzin badanych uczniów oraz postawy ich rodziców

4.2. Wpływ rodziców na wybory edukacyjno-zawodowe podjęte przez badanych uczniów

4.3. Wpływ rówieśników na wybory edukacyjno-zawodowe podjęte przez badanych uczniów

4.4. Rola doradztwa edukacyjno-zawodowego realizowanego w szkole gimnazjalnej

4.5. Współpraca rodziców z doradcą zawodowym

Zakończenie

Bibliografia

Zestawienie tabel i fotografii

Spis tabel

Aneks

Rola środowiska rodzinnego w dokonywaniu wyborów
edukacyjno-zawodowych